Ustawa o ochronie baz danych – co warto wiedzieć?
Z baz danych korzysta obecnie wiele różnych podmiotów. Są to między innymi analitycy, przedsiębiorcy dążący do optymalizacji procesów marketingowych w firmie, a także zwykli użytkownicy, którzy poszukują informacji na dany temat. Aby przeciwdziałać nadużyciom związanym z wykorzystaniem baz, prawodawca zdecydował się uregulować praktykę ich użycia na drodze ustawy. Czym są bazy danych w rozumieniu przepisów? Co przewiduje ustawa o ochronie baz danych? Na czym polega prawna ochrona baz danych? Czy można korzystać z bazy bez zgody twórcy? W artykule udzielamy odpowiedzi na niniejsze pytania. Zapraszamy do wnikliwej lektury wpisu!
Prawna ochrona baz danych – modele ochrony
Przepisy polskiego prawa przewidują tzw. samoistną ochronę baz danych, której konstrukcja została określona w Ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Co należy przez to rozumieć? Zgodnie z art. 1 wskazanej ustawy bazy danych podlegają ochronie niezależnej od ochrony przyznanej na podstawie Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W prawie polskim mamy zatem do czynienia z dwoma modelami ochrony:
- ochroną prawnoautorską – przewidzianą dla baz, które stanowią utwór w rozumieniu prawa autorskiego,
- ochroną samoistną – związaną z przepisami ustawy o ochronie baz danych i dotyczącą baz, które nie są utworami w rozumieniu prawa autorskiego.
Poniżej zajmujemy się wyłącznie modelem ochrony pierwszego rodzaju.
Czym jest baza danych w rozumieniu ustawy?
Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 omawianej ustawy, przez bazę danych należy rozumieć zbiór danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów zgromadzonych według określonej systematyki lub metody, indywidualnie dostępnych w jakikolwiek sposób, w tym środkami elektronicznymi, wymagający istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości.
Na podstawie definicji wyróżnić możemy cztery główne własności bazy danych.
- Występowanie zbioru danych (lub innych materiałów i elementów) – ustawodawca celowo ustanowił szeroki zakres przedmiotu ochrony, zbiór może obejmować np. akty prawne, utwory literackie, dźwięki czy liczby.
- Istnienie metody systematyzacji danych, dokonanej zgodnie z przyjętym przez twórcę kryterium – zbiór nie może być nieuporządkowany, a dane przypadkowe. Nie przewiduje się przy tym żadnych szczególnych wymagań dotyczących systematyzacji, może ona przybrać postać np. porządku alfabetycznego czy chronologicznego.
- Opracowanie metody dostępu do bazy danych – metoda dostępu może mieć zarówno charakter elektroniczny (gdy bazę umieszczono w Internecie), jak i analogowy (np. wówczas, gdy bazę spisano ręcznie).
- Poniesienie istotnego nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości – analizując pojęcie istotnej inwestycji, dla przykładu, Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że „pojęcie inwestycji związanej z uzyskaniem zawartości bazy danych (…) należy rozumieć jako określające środki poświęcone na poszukiwanie już istniejących materiałów i ich gromadzenie w tej bazie danych. Pojęcie to nie obejmuje środków użytych w celu stworzenia materiałów składających się na zawartość bazy danych. W kontekście sporządzania terminarza spotkań w celu organizacji mistrzostw w piłce nożnej, pojęcie to nie obejmuje zatem środków poświęconych na wyznaczenie dat, godzin i ustalenie doboru w pary drużyn odnoszących się do poszczególnych spotkań w ramach tych mistrzostw” (Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 9 listopada 2004 roku w sprawie Fixtures Marketing Ltd v. Oy Veikkaus Ab (sprawa C-46/02)).
Prawna ochrona baz danych – zakres
Ustawa o ochronie baz danych wskazuje, że ochronie podlega producent, czyli podmiot, który ponosi ryzyko nakładu inwestycyjnego przy tworzeniu bazy danych (art. 2 ust. 1 pkt 4). Na mocy art. 6 ust. 1 producentowi bazy danych przysługuje wyłączne i zbywalne prawo pobierania danych i wtórnego ich wykorzystania w całości lub w istotnej części, co do jakości lub ilości. Przez pobieranie danych należy rozumieć umieszczanie ich na dowolnym nośniku, np. płycie CD, zaś o wtórnym wykorzystaniu będziemy mówić wówczas, gdy producent zdecyduje się publicznie udostępnić bazę, np. w Internecie. Czas trwania ochrony wynosi 15 lat. Zgodnie z art. 10 ustawy okres ten liczony jest od roku następującego po tym, w którym baza została sporządzona. Jeżeli jednak w trakcie tego piętnastoletniego okresu baza danych została w jakikolwiek sposób udostępniona publicznie, okres jej ochrony wygasa z upływem piętnastu lat następujących po roku, w którym doszło do jej pierwszego udostępnienia.
Prawna ochrona baz danych – roszczenia producenta
W przypadku naruszenia wyłącznego prawa producenta do pobierania danych i ich wtórnego wykorzystania może on żądać od sprawcy naruszenia:
- zaniechania naruszenia,
- usunięcia skutków naruszenia,
- naprawienia wyrządzonej szkody,
- wydania uzyskanych korzyści.
Wykorzystanie baz danych zgodne z prawem – dozwolony użytek
Na zakończenie zauważmy, że – podobnie jak ma to miejsce w przypadku ochrony prawnoautorskiej – omawiana ustawa przewiduje ograniczenie monopolu producenta w zakresie korzystania z opracowanej bazy danych. Zgodnie z art. 7 ustawy, producent bazy danych udostępnionej publicznie w jakikolwiek sposób nie może zabronić użytkownikowi korzystającemu zgodnie z prawem z takiej bazy danych pobierania lub wtórnego wykorzystania w jakimkolwiek celu nieistotnej, co do jakości lub ilości, części jej zawartości. Wykorzystanie baz danych zgodne z prawem będzie np. wówczas, gdy użytkownik korpusu języka polskiego (bazy danych) pobierze z niego informacje dotyczące wybranego wyrazu w celu przeprowadzenia analizy językowej.
